Cegiełki na budowę Pomnika Poległych Stoczniowców 1970
Zgodnie z zapowiedzią dzisiejszy wpis poświęcony zostanie cegiełkom Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970 roku w Gdańsku. Dochód z ich sprzedaży, jak wskazuje nazwa Komitetu, przeznaczony został na budowę pomnika znajdującego się na Placu Solidarności w Gdańsku, w pobliżu Bramy nr 2 Stoczni Gdańskiej. Jego powstanie było jednym z pierwszych postulatów zgłoszonych podczas strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina w sierpniu 1980 roku. Monument został uroczyście odsłonięty 16 grudnia 1980 roku.
W zasobie Archiwum Historycznego Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” znajdują się rozmaite materiały archiwalne poświęcone temu pomnikowi. Został tu opracowany zespół akt Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970 roku w Gdańsku (zesp. nr 31), organu powołanego do budowy pomnika upamiętniającego stoczniowców poległych w grudniu 1970 roku. Wyodrębniono w nim serie: korespondencja, wycinki prasowe, dokumentacja techniczna, fotografie. Materiały archiwalne dotyczące monumentu znajdują się także w zespole akt Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego (zesp. nr 1), gdzie informacje o pomniku można znaleźć w poszczególnych numerach Strajkowego Biuletynu Informacyjnego „Solidarność” Stoczni Gdańskiej czy w teczce zatytułowanej „Wsparcie finansowe dla MKS. Datki na budowę Pomnika Poległych Stoczniowców w Gdańsku”. Programy uroczystości, wycinki prasowe, biuletyny informacyjne znajdują się w zespole akt Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność” (zesp. nr 7). Natomiast w Kolekcji materiałów NSZZ „Solidarność” i ugrupowań opozycyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (zesp. nr 75) znajduje się nagranie z odsłonięcia pomnika oraz program dni grudniowych z 1981 roku. W swoim zasobie posiadamy liczne fotografie monumentu. Znajdują się one w kolekcji fotografii Archiwum Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” (zesp. nr 78) oraz kolekcjach, które przekazały nam osoby prywatne.
W dokumentacji Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970 roku w Gdańsku znajduje się Decyzja Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku z 18 listopada 1980 roku zezwalająca na zorganizowanie i przeprowadzenie zbiórki pieniędzy na budowę pomnika. Decyzja została wydana na podstawie ustawy z 15 marca 1933 roku o zbiórkach publicznych. Dokument potwierdzał wydanie przez Wydział Spraw Społeczno – Administracyjnych Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku zezwolenia Komitetowi na organizację i przeprowadzenie zbiórki publicznej na terenie województwa gdańskiego w trzech formach. Według Decyzji Urzędu Wojewódzkiego Komitet mógł zbierać pieniądze do skarbonki ustawionej w holu dworca PKP w Gdańsku oraz do skarbonki w zakładach pracy. Trzecią formą zbierania pieniędzy przeznaczonych na budowę pomnika była sprzedaż numerowanych cegiełek rozprowadzanych przez Międzyzakładowe Komitety Założycielskie (MKZ-ty).
Warto tu wyjaśnić, że w archiwistyce cegiełki – jak sugerują Wskazówki metodyczne dotyczące zasad gromadzenia i opracowania materiałów ulotnych w archiwach państwowych z 2007 roku – zalicza się razem z afiszami, biletami, broszurami, cennikami do materiałów ulotnych. Są one zatem tą częścią zasobu danego archiwum, która obejmuje materiały drukowane lub powielane innymi technikami, rzadziej rękopiśmiennymi o charakterze politycznym, społecznym, religijnym, gospodarczym lub kulturalnym. Materiały te odzwierciedlają różnorodne aspekty życia społecznego i powstają doraźnie na zlecenie różnych podmiotów, np. partii politycznych, organizacji społecznych, podmiotów gospodarczych, jak i osób prywatnych. Charakteryzują się one „krótką aktualnością”, operują treścią i elementami graficznymi (ikonograficznymi).
Kilka cegiełek sprzedawanych przy okazji zbiórki pieniędzy na budowę Pomnika Poległych Stoczniowców 1970 roku w Gdańsku zgromadzonych zostało w zasobie Archiwum Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”. Są to głównie dwustronne karty o różnych wymiarach, najczęściej 91×138, 100×145 mm. Nie wszystkie są jednakowe. Głównym motywem strony zewnętrznej jest wizerunek pomnika na tle Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Jednym z wariantów jest ukazanie rysunku technicznego pomnika na tle stoczni, drugim jego fotografia jeszcze z czasów budowy, kiedy ustawione były już trzy krzyże i kotwice, a nie było zamontowanych płaskorzeźb. Wewnętrzna strona cegiełek na wszystkich egzemplarzach także nie jest jednakowa. Stałymi elementami na wszystkich są: napis „cegiełka na pomnik”, określenie wartości cegiełki – 100 zł oraz siedmiocyfrowy numer cegiełki. Archiwum Komisji Krajowej pochwalić się może cegiełką z numerem 0000000. Na wewnętrznej stronie pojawiają się także odciski pieczęci Komitetu z jego adresem i numerem telefonu oraz napisem „Solidarność”.
Inną wyjątkową cegiełką jest ta o rozmiarze 170×243 mm i numerem 2000033. Tutaj do rysunku technicznego pomnika dodano załącznik z napisem 16 grudnia 1980 Solidarność i 11 wersetem psalmu 29 w tłumaczeniu Czesława Miłosza oraz kolejnym wizerunkiem pomnika, tym razem na blaszce z opisem Grudzień 1970-1980. Na wewnętrznej stronie tego egzemplarza również pojawia się odcisk pieczęci z adresem i numerem telefonu Komitetu. Poza tym napis „cegiełka na pomnik” otoczony został kolejnym: „Pan da siłę swojemu ludowi. Pan da swojemu ludowi błogosławieństwo pokoju. Napis na murze przy Pomniku Poległych Stoczniowców w Gdańsku 1970 r. Psalm 29 werset 11 w przekładzie Cz. Miłosza”. Na Tej samej stronie umieszczony został odcisk pieczęci z numerem konta Komitetu. Wartość tej cegiełki to 500 (złotych).
Opisane cegiełki nie są jedynymi w zasobie Archiwum Historycznego Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”. Znajdują się tu jeszcze cegiełki na fundusz wyborczy 4 czerwca 1989 r. Komitetów Obywatelskich Solidarność Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej oraz w Gdańsku czy na fundusz wyborów samorządowych 27 maja 1990 roku Komitetu Obywatelskiego Solidarność miasta Sopot.
/Łukasz Grochowski, Archiwum Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”/
