O naszym Patronie

Stanisław Juliusz Flis urodził się 11 grudnia 1964 roku w Gdyni. Był synem inżyniera łączności Sławomira Flisa i Jadwigi z domu Konstanskiej, wnukiem dr Stanisława Flisa – lekarza, historyka medycyny, współtwórcy powojennej służby zdrowia ma Warmii i Mazurach [1].

Studiował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Gdańskiego (dalej UG) na kierunku historia ze specjalizacją archiwalną. Pracę magisterską napisaną pod kierunkiem prof. dr hab. Stanisława Mikosa pt.: „Budownictwo Okrętowe w Gdańsku w latach 1918-1929” obronił 24 listopada 1989 roku. W czerwcu 2002 roku wszczął w Instytucie Historii UG przewód doktorski przygotowując pod kierunkiem prof. dr. hab. Marka Stażewskiego pracę na temat „Polski Instytut Naukowy w Ameryce. Studium działalności naukowej i archiwalnej”. Obowiązki zawodowe oraz zaangażowanie w liczne przedsięwzięcia naukowe i organizacyjne nie pozwoliły mu na sfinalizowanie pracy doktorskiej. Jednak w trakcie całej swojej kariery zawodowej konsekwentnie poszerzał swoją wiedzę poprzez aktywne uczestnictwo m.in. w Letniej Szkole Komputerowej „Komputery w archiwistyce” na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1992), stażu archiwalnym w Riksarchivet w Sztokholmie w 1996 roku, studium podyplomowym Open Society Archives „Management Issues in Archival Preservation” na Central European University w Budapeszcie (1998), warsztatach w ramach „Study on Social and Economic Inclusiveness – the Role of Cultural and Memory Organizations” w Brukseli (2003), czy warsztatach „Building a Geospatial Digital Library” na Uniwersytecie w Pizie (2003).

Stanisław Flis rozpoczął swoją karierę zawodową w 1989 roku w Archiwum Państwowym w Gdańsku na stanowisku archiwisty w Oddziale II – opracowania materiałów archiwalnych po 1945 roku. W 1991 roku objął funkcję kierownika Oddziału III – ewidencji, informacji i udostępniania zasobu. W latach 2001-2004 pełnił funkcję zastępcy dyrektora APG. W wyniku zmian na stanowisku dyrektora APG i likwidacji stanowiska zastępcy dyrektora w latach 2004-2008 pracował jako samodzielny specjalista do spraw informatyzacji i komputeryzacji APG. W roku 2008 zrezygnował z pracy w Archiwum Państwowym.

W pracy naukowej i w praktyce zawodowej Stanisław Flis koncentrował się przede wszystkim na zastosowaniu nowoczesnych rozwiązań informatycznych w pracy archiwalnej oraz udostępnianiu zasobu archiwalnego i jest autorem wielu artykułów na te tematy.

Swoją wiedzę i doświadczenie wykorzystywał w pracach licznych zespołów naukowych, do których powołała go NDAP. Był aktywnym członkiem m.in. zespołu naukowego do spraw analizy funkcjonalnej w archiwach państwowych przy NDAP (2001-2003) i zespołu naukowego „Informatyka i archiwa” w Poznaniu (1990-2007). W latach 2002-2006 był przewodniczącym zespołu naukowego do spraw terminologii archiwalnej przy NDAP. Był także członkiem Centralnej Komisji Metodycznej w kadencji 2004-2008, a w latach 2003-2008 członkiem Komitetu Technicznego KT-242 – Zarządzanie Informacją i Dokumentacją – Polskiego Komitetu Normalizacyjnego.

Niezwykle ważnym przedsięwzięciem zrealizowanym z dużym sukcesem przez Stanisława Flisa było opracowanie koncepcji i realizacja projektu internetowego centrum informacji archiwalnej w Polskim Instytucie Naukowym (dalej PIN) [2] w Nowym Jorku na podstawie porozumienia pomiędzy PIN, Polską Akademią Nauk oraz NDAP. W trakcie pobytu w Nowym Jorku (1999-2001) Stanisław Flis opracował znaczną część zasobu archiwalnego PIN, sporządził inwentarze wszystkich jego kolekcji oraz stworzył sieć informacyjną łączącą polonijne placówki archiwalne. Efektem tych prac było opracowanie przewodnika po archiwum PIN, który ukazał się drukiem w 2004 rokuii oraz uruchomienie internetowego centrum informacji archiwalnej o polonikach w zbiorach amerykańskich (w języku angielskim)iii. Z właściwym sobie zaangażowaniem w wolnym czasie Stanisław Flis służył też doradztwem w zakresie prowadzenia archiwum innym organizacjom polonijnym, m.in. Polonia Technica i Stowarzyszeniu Weteranów Armii Polskiej w Ameryce.

Fot. 1. Archiwum PIN w Nowym Jorku. Na fotografii Stanisław Flis przy porządkowaniu zbiorów. Autor: I. Flis. Fotografia pochodzi z archiwum prywatnego rodziny Flisów.

Za jedno ze swoich najważniejszych przedsięwzięć z okresu pracy w APG Stanisław Flis uważał koordynację polskiej części międzynarodowego projektu „Baltic Connections” (2004-2007). W ramach tego zadania, powierzonego mu przez NDAP, współtworzył przewodnik po zbiorach archiwalnych krajów basenu Morza Bałtyckiego oraz Holandii dotyczących archiwaliów do badań żeglugi, handlu i wzajemnych kontaktów w latach 1450-1800. Efektem projektu było utworzenie w Internecie portalu i bazy danych zawierającej opisy zespołów i kolekcji akt [5] oraz wydanie w formie drukowanej trzytomowego, anglojęzycznego przewodnika pt.: „Baltic Connections. Archival Guide to the Maritime Relations of the Countries around the Baltic Sea (including the Netherlands), 1450-1800” [6]. Dopełnieniem tej publikacji był polskojęzyczny informator: „Miasta Morza Bałtyckiego. Informator o źródłach z archiwów i bibliotek polskich do dziejów stosunków miast bałtyckich i żeglugi na Bałtyku (1450-1800)” pod redakcją Stanisława Flisa [7].

Fot. 2. Okładka przewodnika „Miasta Morza Bałtyckiego. Informator o źródłach z archiwów i bibliotek polskich do dziejów stosunków miast bałtyckich i żeglugi na Bałtyku (1450-1800)” opracowanego pod redakcją Stanisława Flisa w ramach projektu Baltic Connections.

W latach 2007-2008 pracował jako doradca w międzynarodowym projekcie eRmione [8] (w ramach programu Komisji Europejskiej eTEN), polegającym na przygotowaniu platformy technologicznej do prowadzenia nauczania on-line na uczelniach w krajach Unii Europejskiej.

Odegrał dużą rolę w zaprojektowaniu standardowych baz danych stosowanych do dziś w archiwach państwowych: SEZAM oraz IZA. Do jego obowiązków należało również prowadzenie strony internetowej oraz Biuletynu Informacji Publicznej APG.

Kolejnym zadaniem realizowanym z pasją przez Stanisława Flisa była edukacja archiwistów. W ramach pracy w APG prowadził szkolenia informatyczne dla pracowników archiwów, a także praktyki archiwalne dla studentów historii UG ze specjalnością archiwalną (1994-1998, 2001-2002) oraz zajęcia z teorii i metodyki pracy archiwalnej (2003, 2005-2006). Sprawował nadzór nad młodzieżą zatrudnioną w APG w ramach staży zawodowych i programu „Młodzież dla historii”. Dzięki zaangażowaniu, życzliwości i cierpliwości udało mu się pogłębić zainteresowanie historią i archiwistyką u wielu młodych ludzi.

Do jego ulubionych zajęć należało inicjowanie i organizowanie wystaw popularyzujących zasób archiwalny APG, realizowanych często we współpracy z innymi instytucjami, jak Nadbałtyckie Centrum Kultury czy Muzeum Sopotu. Wiele z tych wystaw zainicjował, był autorem ich scenariuszy i katalogów, dobierał eksponaty i sposób ich prezentacji. Wystawy organizowane przez Stanisława Flisa cieszyły się dużym zainteresowaniem zwiedzających ze względu na wysoką wartość merytoryczną i często niekonwencjonalny sposób ekspozycji. Szczególnie zapadły w pamięć wystawy: „Gdańsk 1945. Miasto i ludzie po zakończeniu działań wojennych” (1995), „Żywot gdańskiego mieszczanina w przekazie archiwalnym” (1996), „Zjazdy Hanzy” (1997), „100 lat archiwum” (2001), „Gust Gdański” (2002), „Gdańsk Portale Pamięci” (2002), „Sopot w świetle dokumentów archiwalnych – ze zbiorów Archiwum Państwowego w Gdańsku” (2002), „Kajetan Sierakowski i Sopot w XVIII wieku” (2003) i „400 lat Gdańskiej Ordynacji Pocztowej” (2004).

Wystawa „100 lat archiwum” (2001) w Archiwum Państwowym w Gdańsku. Na zdjęciu od lewej Stanisław Flis, Prezydent Miasta Gdańska Paweł Adamowicz, Dyrektor APG dr. Aniela Przywuska. Autor fotografii nieznany. Fotografia pochodzi z archiwum prywatnego rodziny Flisów.

Otwarcie wystawy „Zjazdy Hanzy” (1997) w Ratuszu Staromiejskim w Gdańsku. Na fotografii od lewej Dyrektor NCK Maciej Nowak i Stanisław Flis. Autor fotografii nieznany. Fotografia pochodzi z archiwum prywatnego rodziny Flisów.

W latach 2008-2012 Stanisław Flis pracował w Instytucie Pamięci Narodowej w Gdańsku w Oddziałowym Biurze Edukacji Publicznej. Jednym z jego pierwszych zadań była realizacja prac w ramach projektu „Rok kultury niezależnej”, w tym organizacja międzynarodowej konferencji naukowej „Emigracja a środowiska kultury niezależnej w kraju” (2010), której podsumowaniem była publikacja pod tym samym tytułem [9]. Kontynuował również organizowanie wystaw wykorzystujących archiwalia, np. „Kościół pw. św. Brygidy ks. prałata Henryka Jankowskiego” (2010). W kooperacji ze Stowarzyszeniem Federacji Młodzieży Walczącej zorganizował wystawę „Antoni Browarczyk – pierwsza śmiertelna ofiara stanu wojennego w Gdańsku” (2011). Natomiast współpraca z Komisją Krajową NSZZ „Solidarność” zaowocowała tłumnie odwiedzaną wystawą „Zjazd nadziei na Samorządną Rzeczpospolitą”, poświęconą trzydziestej rocznicy I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”. W ramach planów ekspozycji w USA i w Kanadzie wystawa ta została pokazana w Bostonie w grudniu 2014 roku, gdzie stała się dużą atrakcją w środowisku polonijnym [10]. Razem z Biblioteką Elbląską im. C. Norwida Stanisław Flis zorganizował wystawę „Elbląg w Grudniu 1970 roku w dokumencie archiwalnym” (2012) i wystąpił w audycji radiowej na ten temat [11]. Gromadził informacje o księdzu Hilarym Jastaku i wygłaszał prelekcje jemu poświęcone (2009) [12], rozpoczął też prace nad wystawą „Gryf Pomorski” (2012). Prowadził również prace naukowo-badawcze dotyczące m.in. masowego grobu odkrytego w trakcie prac budowlanych w Malborku w 2009 roku, zaginięcia na Bałtyku szwedzkiego statku ss. „Sten Sture” czy „Sierpnia 1980” w Gdyni.

W 2012 roku Stanisław Flis rozpoczął pracę w archiwum Komisji Krajowej (dalej KK) NSZZ „Solidarność” w Gdańsku. Z charakterystycznym dla siebie zaangażowaniem i entuzjazmem dokonał reorganizacji archiwum i urządził w nim profesjonalną czytelnię. Dzięki jego staraniom uzyskało ono status archiwum historycznego i zaczęło być rozpoznawane wśród instytucji naukowych w kraju i zagranicą, a jego inwentarze zostały umieszczone przez NDAP na krajowej platformie cyfrowej SEZAM i IZA. W 2012 roku wystąpił na II ogólnopolskim seminarium „Archiwa przełomu 1989-1991” w Pałacu Prezydenckim z referatem prezentującym informację o cennych zbiorach archiwum KK NSZZ „Solidarność”. Rozpoczął prace nad opracowaniem przewodnika książkowego i portalu poświęconego rozproszonym archiwom NSZZ “Solidarność”, które miały stanowić pomoc w efektywnym opracowaniu zbiorów i ułatwić badaczom dostęp do nich. W 2013 roku zorganizował konferencję w historycznej Sali BHP na terenie dawnej Stoczni Gdańskiej pt.: „Rozproszone archiwa NSZZ „Solidarność”. Przygotował też wystawę “Solidarnościowe Kartki Wielkanocne” eksponowaną w KK NSZZ „Solidarność” w Gdańsku od kwietnia 2013 roku. Jego ostatnim wystąpieniem w ramach pracy w KK był wykład „Wokół wyborów parlamentarnych 4 czerwca 1989 roku. Dokumentacja w zbiorach Archiwum Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” w Gdańsku” na sesji naukowej „Tak to pamiętam… wybory 4 czerwca 1989 toku w województwie koszalińskim w dokumentach i wspomnieniach” wygłoszony w Koszalińskiej Bibliotece Publicznej w dniu 4 czerwca 2014 roku.

Stanisław Flis angażował się intensywnie w działalność społeczną już od lat studenckich. Był członkiem Niezależnego Zrzeszenia Studentów na UG. W latach 1991-1998 pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Sekcji Krajowej Pracowników Archiwów Państwowych (dalej SKPAP) NSZZ „Solidarność” i redaktora jej periodyku „Solar”, a w latach 1994-1998 Delegata SKPAP do Sekretariatu Oświaty przy KK NSZZ „Solidarność”. Od 1996 roku był członkiem SAP i bardzo intensywnie zaangażował się w jego działalność. W roku 2004 został wybrany na stanowisko Prezesa Zarządu SAP Oddział Gdański, którą to funkcję pełnił aż do 2012 roku, w kolejnych latach pozostając na stanowisku Wiceprezesa. Od 2007 roku – przez dwie kadencje – był członkiem Zarządu Głównego SAP. Od 2012 roku pełnił również funkcję członka Rady „Archiwisty Polskiego”. Okres jego pracy w Zarządzie Oddziału w Gdańsku należy do najbardziej aktywnych i bogatych w wydarzenia, których zazwyczaj był inicjatorem. Wiele energii i pasji wkładał w organizację wystaw, wykładów, warsztatów oraz wyjazdów do archiwów polskich i zagranicznych, wykazując się kreatywnością i nietuzinkowym sposobem działania. Jego działania skierowane były nie tylko do archiwistów, ale także, zwłaszcza w warstwie popularyzatorskiej, do młodzieży oraz wszystkich zainteresowanych historią i archiwistyką.

Gdańskie środowisko archiwalne korzystało z licznych inicjatyw zapoczątkowanych przez Stanisława Flisa. Należał do nich cykl wykładów „Dawne archiwa gdańskie” (od 2005 roku) oraz „Współczesne archiwa pomorskie” (od 2006 roku). Wśród wykładów, które szczególnie zapisały się w pamięci uczestników, wymienić można spływy kajakami po rzece Motławie, Wiśle i gdańskich fosach połączone z prelekcjami na temat archiwów gdańskich urzędów fortyfikacyjnych (2008) oraz gdańskich mostów w archiwach urzędów (2009).

Zainteresowanie turystyką zainspirowało Stanisława Flisa do zainicjowania weekendowych, wyjazdowych warsztatów archiwalnych dla członków Gdańskiego Oddziału. Wyjazdy poświęcone były tematyce historycznej i archiwalnej i łączyły formułę warsztatu z poznawaniem lokalnych atrakcji. W trakcie swojej działalności w Zarządzie Oddziału zorganizował dziewięć wyjazdów do różnych miejscowości na Pomorzu (np. warsztaty w Sznurkach na temat m.in. systemu elektronicznego zarządzania dokumentacją połączone ze zwiedzaniem Muzeum Ceramiki Neclów w Chmielnie w październiku 2011 roku).

Dużym powodzeniem cieszyły się organizowane przez niego samodzielnie i we współpracy z gdańskim Zarządem i innymi Oddziałami SAP wyjazdy do archiwów zagranicznych, np. Archiwum Historycznego przy Muzeum Morskim w Karlskronie (2004), Archiwum Narodowego w Pradze (2006), Archiwum Królewskiego i Archiwum Miejskiego w Sztokholmie (2006), Historycznego Archiwum Państwowego Łotwy w Rydze (2010), czy Narodowego Archiwum Szwecji w Sztokholmie (2014).

Innym obszarem działalności Stanisława Flisa w ramach SAP była szeroko zakrojona kooperacja z instytucjami samorządowymi i organizacjami pozarządowymi. Do najbardziej owocnych należała jego współpraca z NCK. Stanisław Flis brał udział w organizacji kolejnych dwunastu edycji Bałtyckiego Festiwalu Nauki (dalej BFN) w NCK (2002-2014). Wśród nich na szczególną uwagę zasługują „Lekcja gotyku w Gdańsku” (cz. I 2006, cz. II 2007), „Niderlandzcy budowniczowie Gdańska” (2008), „Gdańsk miasto nad wodą” (2010), czy „200 lat kąpieliska w Brösen/Brzeźnie” (2011). Inicjował tematy, brał udział w sesjach naukowych, był współautorem katalogów, prowadził wykłady i wędrówki, w których uczestniczyły setki uczestników, w tym historyków, archiwistów, przewodników turystycznych, a także mieszkańców Trójmiasta pasjonujących się historią. Wykłady te stały się inspiracją do kilku audycji w Radio Gdańsk z jego udziałem. W trakcie przygotowań do IV BFN Stanisław Flis wraz z dr Jakubem Szczepańskim z PG na podstawie wpisu w księdze pogrzebowej Bazyliki Mariackiej w Gdańsku i planu ułożenia płyt nagrobnych z około 1720 roku wyznaczyli miejsce prawdopodobnego pochówku admirała Arendta Dickmanna. Wstępne prace archeologiczne potwierdziły wysunięte przypuszczenia.

Wędrówka w ramach VII BFN „Gdańsk – miasto nad wodą” (6 lipca 2010). Na pierwszym planie Stanisław Flis. Autor: I. Flis. Fotografia z archiwum prywatnego rodziny Flisów.

Innym tematem aktywnej współpracy Stanisława Flisa z NCK były nekropolie pomorskie. Na konferencji naukowej „Nekropolie Pomorza” (październik 2010) wygłosił on wykład pt.: „Źródła archiwalne do badań nad rozmieszczeniem cmentarzy pomorskich”, z kolei na konferencji „Gotycki kościół św. Jana cmentarzem” (listopad 2010) referat pt.: „Dokumentacja archiwalna, a eksploracja archeologiczna w kościele św. Jana” [13]. Konferencji towarzyszyła wystawa „Nekropolie Pomorza w fotografii Anny i Krzysztofa Jakubowskich oraz archiwaliach”, do której Stanisław Flis był współautorem tekstów.

Z ramienia SAP Stanisław Flis współpracował z Muzeum Sopotu wygłaszając prelekcje dotyczące historii Sopotu, np. „Materiały i źródła do badań nad Polonią sopocką w zbiorach archiwalnych i bibliotecznych w Polsce” (2010) czy „Pomiędzy Göteborgiem, a Sopotem. Podróże z wywiadem wojskowym w tle” (2012).

Wspólnie ze Stowarzyszeniem Federacja Młodzieży Walczącej, IPN i Wydziałem Historycznym UG Stanisław Flis zorganizował konferencję „Wojna o akta” (2010) i opracował publikację pokonferencyjną [14]. Konferencja upamiętniała wydarzenia z 1990 roku związane z okupacją budynku Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku, a także procesu przejmowania archiwaliów rozwiązanej PZPR przez archiwa państwowe, którego czynnym uczestnikiem był sam Stanisław Flis, jako pracownik APG.

Stanisław Flis nawiązał też ścisłą współpracę ze Zrzeszeniem Kaszubsko–Pomorskim. Jej efektem był m.in. udział SAP w obchodach Dnia Jedności Kaszubów w Gdańsku 19 marca 2007 roku, podczas których odsłonięto tablicę informacyjną dotyczącą historii Targu Kaszubskiego opracowaną przez Stanisława Flisa. Wspólną inicjatywą obu instytucji była organizacja konkursu pt.: „Moja Pomorska Rodzina”, zachęcającego młodzież do poznania swoich korzeni poprzez tworzenie drzew genealogicznych oraz albumów i prezentacji dotyczących przodków. Stanisław Flis pracował przy dziewięciu edycjach tego konkursu.

Z nieodłącznym logo SAP w klapie marynarki wielokrotnie reprezentował Stowarzyszenie podczas wydarzeń naukowych i kulturalnych w kraju i za granicą. Brał udział w XV Międzynarodowym Kongresie Archiwalnym we Wiedniu (2004) oraz w kilku Krajowych Zjazdach Delegatów SAP, np. XIII w Olsztynie (2007) i XIV we Wrocławiu (2012).

Stanisław Flis stworzył również i prowadził – systematycznie i z dużym zaangażowaniem – stronę internetową Oddziału Gdańskiego SAP, będąc zarówno jej administratorem, jak i autorem większości z publikowanych treści, w tym bogatej dokumentacji wydarzeń zorganizowanych przez Oddział Gdańsk [15].

Oprócz pracy zawodowej i społecznej Stanisław Flis realizował swoje liczne pasje, m.in. fotografię, turystykę, genealogię, modelarstwo. Jest autorem bogatej kolekcji fotografii marynistycznej i podróżniczej. W 2002 roku NCK zorganizowało w Ratuszu Staromiejskim w Gdańsku wystawę jego fotografii na temat Nowego Jorku. Był też przewodnikiem i członkiem Koła Grodzkiego Polskiego Towarzystwa Turystyczno – Krajoznawczego.

W ciągu całej swojej kariery zawodowej Stanisław Flis wcielał w życie ideę przybliżenia wiedzy o archiwach do jak najszerszej publiczności. Poprzez organizowane przez siebie przedsięwzięcia podejmowane we współpracy z licznymi instytucjami kultury i nauki nie tylko popularyzował historię, w tym zwłaszcza dzieje Pomorza, ale też konsekwentnie podkreślał bogactwo wiedzy, jaką można wynieść z zasobów archiwalnych.

Dzięki swemu szerokiemu doświadczeniu zawodowemu, pasji, z jaką podejmował kolejne inicjatywy, chęci współpracy oraz służenia wsparciem i radą postrzegany był przez środowisko archiwistów i ludzi kultury jako nieocenione źródło wiedzy i autorytet w sprawach związanych z archiwistyką, a także jako osoba koleżeńska i życzliwa, na której pomoc zawsze można było liczyć. Swoim przykładem, otwartą i bezinteresowną postawą, umiejętnościami organizatorskimi i wielkim zaangażowaniem motywował koleżanki i kolegów do działań, których niejednokrotnie nie podjęliby się w ramach swoich obowiązków zawodowych. Jego przedwczesne odejście nie pozwoliło mu zakończyć licznych projektów, w które był zaangażowany i jest szczególną stratą dla całego środowiska archiwalnego.

Stanisław Flis zmarł nagle w dniu 20 lipca 2014 roku. Żegnany tłumnie przez rodzinę, przyjaciół i przedstawicieli licznych instytucji, z którymi współpracował, pochowany został 24 lipca 2014 roku na Cmentarzu Komunalnym w Sopocie. W poszanowaniu faktu, że znaczną część życia zawodowego poświęcił popularyzacji historii Pomorza i zasobów pomorskich archiwów, a także dla upamiętnienia jego dorobku, w 2015 roku jego rodzina powołała Fundację im. Stanisława Flisa „Archiwa Pomorskie” z siedzibą w Gdańsku.

Opracowała: Iwona Flis

Przypisy

[1] Zob.: https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Flis (dostęp:15.07.2015 r.).
[2] Zob.: www.piasa.org (dostęp:15.07.2015 r.).
[3] S. Flis, Polski Instytut Naukowy w Ameryce. Przewodnik po zbiorach archiwalnych, Warszawa 2004.
[4] Zob.: http://www.piasa.org/archives-abroad.html (dostęp:15.07.2015 r.).
[5] Zob.: www.balticconnections.net (dostęp:15.07.2015 r.).
[6] Baltic Connections. Archival Guide to the Maritime Relations of the Countries around the Baltic Sea (including the Netherlands), 1450-1800, pod red. Lennart Bes, Edda Frankot, Hanno Brand, Leiden, Boston 2007.
[7] Miasta Morza Bałtyckiego. Informator o źródłach z archiwów i bibliotek polskich do dziejów stosunków miast bałtyckich i żeglugi na Bałtyku (1450-1800),pod red. S. Flisa, Warszawa 2007.
[8] Zob.: http://www.ermione-edu.org/ (dostęp:15.07.2015 r.).
[9] Emigracja a środowiska kultury niezależnej w kraju, pod red. S. Flisa, Bydgoszcz–Gdańsk 2014.
[10] Zob.: http://www.ma.bialyorzel24.com/massachusetts/art,136,wystawa-z-i-krajowego-zjazdu-delegatow-nszz-solidarnosc-1981-w-bostonie.html (dostęp:15.07.2015 r.).
[11] Zob.: http://eswiatowid.pl/Aktualno%C5%9Bci/tabid/158/ItemId/34535/Default.aspx (dostęp:15.07.2015 r.).
[12] Zob.: https://klubgpgdynia.wordpress.com/2010/02/14/ksjastak/ (dostęp:15.07.2015 r.).
[13] S. Flis, Dokumentacja archiwalna, a eksploracja archeologiczna w kościele św. Jana w Gdańsku [w:] Kościół św. Jana w Gdańsku. W kręgu kultury sepulkralnej, red. J. Szczepański, Gdańsk 2012, s. 127-134.
[14] S. Flis, Wojna o akta KW PZPR w Gdańsku” [w:] Wojna o akta. Studia i materiały źródłowe, pod red. S. Flisa, Gdańsk 2011, s. 40-54.
[15] Zob.: https://www.archiwapomorskie.pl/sap/sapindex.html (dostęp:15.07.2015 r.).